Chorzów

HISTORIA

Leżący w centrum Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Chorzów, w obecnym kształcie powstał w 1934 r. Nastąpiło to w wyniku połączenia miasta Królewska Huta, wsi Chorzów i gminy Hajduki. Najstarszy z tych trzech członów – Chorzów – był wsią, lokowaną w połowie XIII wieku przez Bożogrobców miechowskich. Z kolei powstanie miasta Königshütte (po 1922 r. Królewska Huta) wiąże się ściśle z intensywnym rozwojem przemysłu, zwłaszcza budowy na początku XIX w. na gruntach wsi Łagiewniki królewskiej huty żelaza, huty cynku oraz kopalni węgla kamiennego „Król” (później „Prezydent”). W sąsiedztwie kopalni i huty zaczęła się tworzyć osada, pojawiły się coraz większe skupiska kamienic, budynki użyteczności publicznej, kolejne urzędy (np. Królewska Inspekcja Górnicza), infrastruktura, szkoły i w rezultacie decyzją króla Prus Wilhelma I, osada Królewska Huta otrzymała w 1868 r. prawa miejskie. Dużym atutem nowego miasta było skomunikowanie z resztą kraju koleją w 1845 i 1870 r. Należy w tym miejscu dodać, że na początku XX w. Królewska Huta była największym miastem Górnego Śląska i trzecim miastem (po Wrocławiu i Zgorzelcu) całego Śląska.

Huta "Królewska" na litografii Knippla ok. 1845 r.

Na terenie sąsiedniej wsi Hajduki zbudowano w 1875 r. hutę „Bismarcka” (po 1922 r. „Batory”), dając początek urbanizacji tej części obecnego miasta, która do 1939 r. nosiła nazwę Wielkie Hajduki. Pod koniec XIX w. powstała w Hajdukach destylarnia smoły (Zakłady Chemiczne „Hajduki”), a na terenie wsi Chorzów – elektrownia. Po 1922 r. Chorzów, Hajduki i Królewska Huta zostały włączone do Polski, a powstałe dwanaście lat później miasto stało się jednym z najgęściej zaludnionych w Europie (4372 mieszkańców na 1 km kw.).

Obraz Adolfa Mentzla  "Walcownia żelaza" , przedstawiający hutę "Królewską"  ok. 1875 r.

Zmiany ustrojowe po 1990 r. znacząco wpłynęły na postrzeganie miasta. Zniknął uciążliwy przemysł, a dzisiejszy 107-tysięczny Chorzów to miasto zielone za sprawą Parku Śląskiego, założonego w 1951 r. Warto jednak odwiedzić Chorzów ze względu na zachowane zabytki architektury i cenne w skali województwa placówki kultury (Teatr Rozrywki, Chorzowskie Centrum Kultury, Muzeum Miejske, Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie", Muzeum Hutnictwa i galerie). Miasto zaprasza też na ciekawe wydarzenia artystyczne i eventy, a na głodnych i spragnionych czeka bogata oferta gastronomiczna: restauracje, bary, przytulne kafejki.

ARCHITEKTURA

Ponieważ tworzenie się miasta przebiegało w XIX i 1. poł. XX wieku, architektura Chorzowa reprezentuje przekrój stylowy: od klasycyzmu, przez wszechobecny eklektyzm i historyzm ze swoimi neostylami – po modernizm dwudziestolecia międzywojennego. W dzielnicy miasta Chorzowie Starym zachowały się jeszcze relikty dawnej zabudowy wiejskiej (pl. św. Jana), ale i tu dominuje wielkomiejska zabudowa z przełomu XIX i XX w. Taką zabudowę prezentuje popularny chorzowski deptak „Wolka”-  ul. Wolności. Nie sposób wymienić tu wszystkich interesujących kamienic, ale warto wspomnieć o tzw. Domu Gutenberga, z popiersiem ojca drukarstwa na fasadzie, czy  eklektyczne kamienice przy ul. Powstańców i Sobieskiego.

Jedna z ikon Chorzowa, budynek Poczty Głownej, foto Tomasz Gębuś, slaskie.travel

Ktoś powiedział, że Chorzów jest miastem kontrastów: budowle współczesne funkcjonują tu obok elementów architektury XIX wieku, w sąsiedztwie kamienic mieszczańskich piętrzą się bloki, budowle świeckie mieszają się z sakralnymi. Te ostatnie stanowią dużą grupę budowli, że wymieńmy tylko kościół ewangelickie im. Elżbiety (1844 r. ) i im. Lutra (1898 r.), czy katolickie: św. Barbary (1852), św. Jadwigi (1874), Marii Magdaleny (1892), św. Józefa (1907) i sanktuarium św. Floriana – patrona miasta Chorzowa (1961). Ważną grupę stanowią budynki użyteczności publicznej: modernistyczny ratusz z 1928 r., dawny hotel „Graf Reden” z 1900 r. – dziś Teatr Rozrywki; Królewska Inspekcja Górnicza z 1892 r., czy charakterystyczny budynek poczty z 1911 r. z ażurowym hełmem wieży. 

Chorzów, widok z wieży ratusza na Królewską Inspekcję Górniczą, kościół św. Marii Magdaleny, Elektrociepłownię Chorzów (ELCHO) i hale dawnej Huty "Kosciuszko"

Kamieniami milowymi architektury Chorzowa są też budowle modernistyczne: gmach Komunalnej Kasy Oszczędności z 1937 r. (w tym czasie jeden z trzech najwyższych budynków w Polsce),  Dom Ludowy (Chorzowskie Centrum Kultury), Liceum im.  Eichendorffa (Akademicki Zespól Szkół Ogólnokształcących) i oryginalny kościół św. Antoniego Padewskiego. 

Ratusz chorzowski po modernistycznej przebudowie w  1928 r., fot. Tomasz Renk, www.slaskie.travel

Chorzów posiada też relikty architektury wiejskiej w postaci drewnianego kościoła św. Wawrzyńca z XVI w. (przeniesionego w 1935 r. z Knurowa) oraz największy w województwie skansen – Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie".

INDUSTRIAL

Dwieście ostatnich lat w dziejach Chorzowa to intensywny rozwój przemysłu, głównie ciężkiego. Zaczęło się od rządowej kopalni węgla kamiennego „Król”, założonej w okolicy dzisiejszego dworca kolejowego Chorzów Miasto w 1791 r. Dziesięć lat później uruchomiono w pobliżu hutę żelaza, nazwaną „Królewska”, a pierwszy spust z wielkiego pieca nastąpił w 1802 r. Na początku XIX w. ruszyła też produkcja cynku w hucie „Lydognia”, wykorzystującej m.in. odpady (tzw. nagar) z huty „Królewskiej”. W XIX w. nastąpił rozwój energetyki, transportu, przetwórstwa metali (m.in. zakłady konstrukcyjne, dzisiejszy Alstrom-Konstal), przemysłu chemicznego („Azoty”). Część z tych zakładów działa do dziś (elektrownia, Alstrom, niektóre wydziały hut „Kościuszko” i „Batory”), większość uciążliwego przemysłu jednak zlikwidowano. Pamiątką industrialnych czasów Chorzowa jest kompleks budynków Sztygarka z unikalną betonową wieżą szybu „Prezydent” (1933 r.) – obiekt na Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego – oraz utworzone na terenie dawnej huty „Królewskiej” („Kościuszko”) Muzeum Hutnictwa.

Muzeum Hutnictwa w Chorzowie, fot. Muzeum Hutnictwa

Muzeum Hutnictwa w Chorzowie, fot. Muzeum Hutnictwa

Interesującą grupę zabytkow w mieście i na jego obrzeżach stanowią też schrony bojowe Obszaru Warownego "Śląsk".

PRZYRODA W MIEŚCIE

Zielonym „sercem” Chorzowa jest unikalny nie tylko w skali regionu, ale także całego kraju, Park Śląski (dawny Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku) z ponad 530 ha zieleni, urządzony po 1951 r. na dawnych nieużytkach i terenach poprzemysłowych. Przez lata nasadzono tu ponad 600 tys. drzew i milion krzewów. 250 ha to tereny leśne, a 100 ha – stale pielęgnowane powierzchnie parkowe. To także stawy, sadzawki i rozległe łąki. Głównymi atrakcjami Parku są: „Legendia” Śląskie Wesołe Miasteczko, Śląski Ogród Zoologiczny, Planetarium - Śląski Park Nauki, skansen Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie", Stadion Śląski, Ogród bylinowy, Japoński i Rosarium. W parku kursuje jedyna w Polsce nizinna kolej linowa „Elka”. Przez cały rok w Parku działa klub muzyczny „Leśniczówka” oraz liczne restauracje, kawiarnie i bary.

Park Śląski to także wiele atrakcyjnych miejsc dla szeroko pojętych działań promocyjno-reklamowych, eventów, koncertów, imprez sportowych, spotkań firmowych. Są to zarówno duże otwarte przestrzenie jak Pola Marsowe (na ok. 30 tysięcy osób), gdzie co roku odbywa się Beerfest, lub Duży Krąg Taneczny gdzie odbywa się festiwal muzyki elektronicznej Silesia in Love, jak i miejsca pod dachem jak Hala Wystaw „Kapelusz”, w której odbywają się bale, biesiad, zawody sportowe i wystawy.

Chorzów, staw "Amelung", fot. Dawid Markysz

Chorzów, staw "Amelung", fot. Tomasz Jodłowski

Ale tereny zielone Chorzowa to nie tylko Park Śląski. W mieście nie brakuje innych urokliwych zakątków, jak: Park na Górze Wyzwolenia (pow. 7 ha), z ciekawym drzewostanem i XVI-wiecznym drewnianym kościołem św. Wawrzyńca; Park Amelung u zbiegu ulic 3 Maja i Żołnierzy Września (pow. 8,2 ha), ze zrewitalizowanymi stawami, wyspą, mostkami, kaskadą i placem zabaw. To także zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły, na pograniczu Chorzowa i Bytomia, i leżąca w jego pobliżu Dolina Górnika.

Chorzów, Dolina Górnika, fot. Łukasz Adamczyk

REKREACJA I ROZRYWKA

Rekreacja mieszkańców Chorzowa koncentruje się głównie na terenie wspomnianego Parku Śląskiego, w którym istnieje ok. 80 km ścieżek i dróg, w większości przystosowanych do spacerów, jazdy rowerem, joggingu, marszów z kijkami nornic walking itp. Codziennie można tu spotkać biegaczy, rolkarzy, rowerzystów i „kijkarzy”. Spragnieni porcji adrenaliny mogą skorzystać z Parku Linowego, w którym znajduje się 46 przeszkód, 39 platform i 8 kolejek tyrolskich – łącznie 710 m tras o 3 poziomach trudności.

W mieście działa sieć rowerów miejskich KajTeroz, umożliwiająca rekreacyjne poznanie atrakcji miasta i okolic.

Chorzów proponuje też rekreację konną w stajni  „Trial” na terenie Żabich Dołów czy „Areta” na Niedźwiedzińcu. Chorzów to także możliwości wędkowania. Idealnymi miejscami do tej formy rekreacji są Żabie Doły i Dolina Górnika.